عید نوروز از چه زمانی شروع شد

عید نوروز، جشنی باستانی و ملی، ریشه ای بیش از ۳۰۰۰ ساله دارد. این جشن که با آغاز فصل بهار و اعتدال بهاری پیوند خورده، از دوران پیشدادیان و اساطیر ایران باستان آغاز شده و در دوران هخامنشیان به شکوه رسید. بنیان گذاری آن به شخصیت هایی چون جمشید و کیومرث در افسانه ها نسبت داده می شود و در آیین زرتشت جایگاه ویژه ای دارد.

نوروز، که به معنای «روز نو» است، نه تنها جشنی برای آغاز سال جدید در تقویم ایرانی است، بلکه نمادی از تجدید حیات طبیعت و تولد دوباره محسوب می شود. این جشن کهن، با وجود فراز و نشیب های تاریخی و تغییرات فرهنگی و سیاسی متعدد، از دوران مادها و هخامنشیان تا ساسانیان و پس از ورود اسلام، همچنان جایگاه خود را به عنوان یک رویداد ملی و فرهنگی مهم حفظ کرده است. این مقاله به کاوش در عمق تاریخ این جشن باشکوه می پردازد و ابعاد مختلف آن را از ریشه های اساطیری تا تحولات تاریخی و جایگاه امروزی اش بررسی می کند.

سیری در تاریخ عید نوروز

عید نوروز، جشنی کهن با قدمتی بیش از سه هزاره، نه تنها یک رویداد تقویمی، بلکه نمادی از هویت و پیوستگی فرهنگی مردمان فلات ایران و مناطق اطراف آن است. این جشن باستانی، ریشه های عمیقی در باورها و آیین های کهن دارد و در طول تاریخ، با گذر از تمدن ها و امپراتوری های مختلف، همواره نمادی از امید، تجدید حیات و نو شدن بوده است.

از اولین تمدن هایی که ردپای جشن های بهاری در آن ها دیده می شود، تا شکوه آن در دوران پادشاهان اساطیری و سپس اوج گیری در دوران تاریخی، نوروز سیر تکاملی شگفت انگیزی را طی کرده است. این جشن، پیوندی ناگسستنی با طبیعت، کشاورزی و چرخه زندگی دارد و بازتابی از درک عمیق ایرانیان باستان از جهان هستی و نقش انسان در آن است.

در این بخش، به بررسی کلی این سیر تاریخی می پردازیم و نشان می دهیم که چگونه نوروز از یک جشن محلی به یک رویداد جهانی تبدیل شده است که حتی توسط یونسکو نیز به عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشریت به رسمیت شناخته شده است.

عید نوروز چیست؟

عید نوروز، به معنای «روز نو»، جشن بهار و آغاز سال جدید در تقویم ایرانی است که همزمان با لحظه اعتدال بهاری در اول فروردین ماه (معمولاً ۲۱ مارس) جشن گرفته می شود. این جشن قدمتی بیش از دو هزار سال دارد و ریشه های آن به آیین زرتشت و باورهای کهن ایرانی بازمی گردد. نوروز نه تنها در ایران، بلکه در کشورهایی نظیر افغانستان، تاجیکستان، آذربایجان، و بخش هایی از آسیای مرکزی و قفقاز نیز با شکوه فراوان برگزار می شود.

ویژگی های غیرقومی و غیرمذهبی این جشن باعث شده تا فراتر از مرزهای جغرافیایی و اعتقادی، به عنوان نمادی از تولد دوباره طبیعت و تجدید حیات در میان اقوام مختلف گرامی داشته شود. آداب و رسوم خاصی نظیر گستراندن سفره هفت سین، دید و بازدید، و تبادل عیدی، بخش جدایی ناپذیری از این جشن را تشکیل می دهند که همگی بر اهمیت پیوندهای خانوادگی و اجتماعی تأکید دارند.

نوروز، فراتر از یک تعطیلی ساده، فرصتی برای پاکسازی، نو شدن و شروعی تازه است. این جشن، نشان دهنده غنای فرهنگی و تاریخی ایرانیان است و از سوی سازمان ملل نیز به عنوان روز جهانی نوروز شناخته شده است.

تاریخچه عید نوروز باستانی در افسانه ها؛ جمشید یا کیومرث؟

تاریخچه نوروز در اساطیر ایران باستان، با داستان ها و روایت های پرشماری گره خورده است که هر یک به شکلی به پیدایش این جشن اشاره دارند. این افسانه ها، نه تنها به قدمت نوروز صحه می گذارند، بلکه عمق فرهنگی و اجتماعی آن را در تقویت هویت ملی ایرانیان نشان می دهند. در میان این روایت ها، نام جمشید و کیومرث بیش از سایرین به عنوان بنیان گذاران یا اولین برگزارکنندگان نوروز مطرح است.

این داستان ها، نوروز را به عنوان نمادی از شکرگزاری، پیروزی بر تاریکی و آغاز دوران روشنایی معرفی می کنند. پیوند نوروز با شخصیت های اساطیری، نشان دهنده ریشه های عمیق این جشن در ناخودآگاه جمعی ایرانیان و باورهای کهن آنان در مورد جهان و جایگاه انسان است. این افسانه ها، نوروز را از صرف یک رویداد تقویمی فراتر برده و آن را به یک پدیده فرهنگی و معنوی تبدیل کرده اند.

آن ها نوروز را نمادی از امید و نو شدن می دانند که همچنان در فرهنگ ایرانیان زنده و پویا باقی مانده است و به انتقال باورها و سنت های فرهنگی کمک می کند.

داستان جمشید و آفرینش نوروز

بر اساس شاهنامه فردوسی، جمشید، چهارمین پادشاه سلسله پیشدادیان، به عنوان اولین کسی که جشن نوروز را برگزار کرد، شناخته می شود. روایت است که پس از سال ها حکمرانی عادلانه و آوردن رفاه و آسایش برای مردم، جمشید بر تختی می نشیند که توسط دیوان حمل می شود و در روزی که خورشید به اوج خود می رسد و نوری عظیم جهان را فرا می گیرد، جشنی بزرگ برپا می کند. این روز را «نوروز» نامید و آن را نمادی از شکرگزاری و آغاز سال نو قرار داد.

در این داستان، جمشید نه تنها به عنوان پادشاهی قدرتمند، بلکه به عنوان نمادی از عظمت و فَرّه ایزدی معرفی می شود. او با استخراج فلزات، ساخت ابزار، و ایجاد صنایع مختلف، تمدن را به پیش می برد و هر سال، مردم به پاس این پیشرفت ها و رفاه، عظمت جمشید را در عید نوروز جشن می گرفتند. این روایت، نوروز را با مفهوم پیشرفت تمدن، عدل و شکوه پادشاهی پیوند می زند و آن را به یکی از مهم ترین جشن های ملی ایران تبدیل می کند.

نقش کیومرث در تاریخ نوروز

در برخی متون باستانی و روایت های شفاهی، کیومرث، اولین انسان و بنیان گذار تمدن بشری، نیز به عنوان یکی از شخصیت های مرتبط با ریشه نوروز مطرح شده است. حکیم عمر خیام نیشابوری در کتاب «نوروزنامه» خود، به نقش کیومرث در آغاز شمارش سال ها و پایه گذاری تقویم اشاره می کند. طبق این روایت، کیومرث به مردم کشاورزی آموخت و اهمیت شمارش روزها و زمان بندی کاشت و برداشت را برای آن ها روشن ساخت.

او روز اول بهار را مبدأ تاریخ قرار داد و هر ۳۶۵ روز را یک سال خواند. نام گذاری ماه ها نیز به او نسبت داده می شود. این روایت نشان می دهد که نوروز، پیش از آنکه یک جشن سلطنتی باشد، ریشه های عمیقی در زندگی کشاورزی و پیوند انسان با طبیعت داشته است. کیومرث به عنوان کسی که جامعه را سازماندهی کرد و مبدأ زمان بندی را بنا نهاد، نقشی کلیدی در شکل گیری اولیه مفهوم سال نو و جشن های مرتبط با آن ایفا کرده است.

داستان سیاوش و آفرینش نوروز

با آنکه سیاوش به طور مستقیم به عنوان بنیان گذار نوروز مطرح نمی شود، اما داستان او در شاهنامه فردوسی، نمادهای عمیقی از مرگ و زندگی دوباره و چرخه طبیعت را در خود جای داده که با مفهوم نوروز همسو است. پس از مرگ مظلومانه سیاوش، سوگواری عظیمی در ایران و توران برپا می شود و ایرانیان برای یک سال به ماتم می نشینند.

سپس در روز نوروز، از ماتم درآمده و لباس های نو می پوشند. این روایت، به نوعی بازتابی از چرخه زندگی و مرگ در طبیعت و تولد دوباره آن در بهار است. نوروز، در این بستر، نه تنها جشن آغاز سال جدید، بلکه نمادی از رهایی از غم، امید به آینده و شروعی دوباره پس از یک دوره سختی و اندوه است. این بعد از نوروز، اهمیت آن را به عنوان یک جشن ملی که با احساسات و تجربیات جمعی مردم گره خورده، پررنگ تر می سازد و به آن عمق فلسفی می بخشد.

پادشاهان اسطوره ای و رشد تمدن

دوران پادشاهان اساطیری ایران، به ویژه سلسله پیشدادیان، نقش محوری در شکل گیری بنیادهای تمدن ایرانی و جشن های باستانی نظیر نوروز ایفا کرده اند. شخصیت هایی چون کیومرث، هوشنگ، طهمورث و جمشید، هر یک به سهم خود، گام هایی در مسیر پیشرفت بشر برداشتند. کیومرث به عنوان اولین انسان و بنیان گذار جامعه، هوشنگ با کشف آتش و پایه گذاری جشن سده، طهمورث با آموزش خط و جاده سازی، و جمشید با توسعه صنایع و بنیان گذاری نوروز، همگی به رشد و تکامل تمدن در فلات ایران کمک کردند.

این پادشاهان، نه تنها حکمرانان، بلکه آموزگاران و پیشگامان بشریت در دوران کهن بودند. داستان های آن ها در اساطیر ایران باستان، بازتابی از تلاش های اولیه انسان برای سازماندهی زندگی، کشف دانش و مهارت های جدید، و ایجاد پیوند با طبیعت و نیروهای ماورایی است. این دوران اساطیری، بستر مناسبی را برای شکل گیری و تثبیت جشن هایی فراهم آورد که با چرخه های طبیعت و نیازهای جامعه کشاورزی همسو بودند و تا به امروز نیز ادامه یافته اند.

مبدا تاریخ ایرانی کجاست؟

مبدأ تاریخ ایرانی، موضوعی است که در طول زمان دچار تحولات و تغییرات بسیاری شده است. در دوران باستان و بر اساس روایات اساطیری، شمارش سال ها به شخصیت هایی چون کیومرث و جمشید نسبت داده می شود که با آغاز فصل بهار و لحظه اعتدال بهاری، سال نو را آغاز می کردند. این رویکرد، ریشه های عمیقی در پیوند انسان با طبیعت و چرخه های کشاورزی در فلات ایران دارد.

با این حال، در دوران تاریخی، مبدأهای مختلفی برای تقویم های ایرانی در نظر گرفته شده است. یکی از مهم ترین آن ها، آغاز پادشاهی سلسله های بزرگ مانند هخامنشیان و ساسانیان بود. اما تقویم شمسی فعلی ایران، که مبدأ آن هجرت پیامبر اسلام است، ریشه در محاسبات دقیق دانشمندان ایرانی دارد. حکیم عمر خیام نیشابوری و همکارانش در زمان جلال الدین ملک شاه سلجوقی، با تدوین تقویم جلالی، دقیق ترین تقویم جهان را بر پایه گردش زمین به دور خورشید و لحظه دقیق اعتدال بهاری ارائه دادند.

این تقویم، که بعدها مبنای تقویم هجری شمسی قرار گرفت، نقطه عطفی در تاریخ نگاری ایرانی بود و دقت آن، مبنای دقیق و علمی برای تعیین لحظه تحویل سال و آغاز نوروز را فراهم آورد. این خود نشان از اهمیت دانش نجوم و ریاضیات در فرهنگ ایرانی دارد.

جشن سده

جشن سده، یکی دیگر از جشن های باستانی ایران است که با نوروز پیوندهای فرهنگی عمیقی دارد، هرچند از نظر زمان و فلسفه با آن متفاوت است. این جشن در دهم بهمن ماه، یعنی پنجاه روز و پنجاه شب مانده به نوروز، برگزار می شود و فلسفه آن به پیدایش آتش توسط هوشنگ شاه در اساطیر ایران باستان بازمی گردد. بر اساس روایت شاهنامه فردوسی، هوشنگ در شکار، با پرتاب سنگی به سمت ماری، ناخواسته جرقه ای ایجاد کرد که منجر به کشف آتش شد.

این رویداد، مبنای جشن سده قرار گرفت و از آن پس، مردم به شکرانه این کشف بزرگ، آتش های عظیم برپا می کردند. جشن سده نمادی از غلبه نور بر تاریکی، گرما بر سرما، و دانش بر جهل است. این جشن، هرچند به اندازه نوروز فراگیر نیست، اما اهمیت آتش و نور را در فرهنگ ایرانیان نشان می دهد و به عنوان یکی از مقدمات و پیشوازهای بهار و نوروز محسوب می شود، که مردم را برای آغاز سال جدید و نو شدن آماده می سازد.

تقویم جلالی و مبدا تاریخ شمسی

تقویم جلالی، یکی از دقیق ترین تقویم های جهان، در دوران جلال الدین ملک شاه سلجوقی و به رهبری گروهی از دانشمندان برجسته از جمله حکیم عمر خیام نیشابوری، منصور خازنی و به دستور خواجه نظام الملک تدوین شد. این تقویم بر پایه محاسبات نجومی دقیق گردش زمین به دور خورشید استوار است و لحظه دقیق اعتدال بهاری را به عنوان مبدأ سال نو و آغاز نوروز قرار می دهد.

دقت بی نظیر تقویم جلالی در محاسبه طول سال، آن را از بسیاری تقویم های دیگر متمایز می کند. این تقویم توانست با دقت بسیار بالا، طول یک سال شمسی را به درستی محاسبه کند و مبنایی علمی و پایدار برای تاریخچه نوروز و تعیین زمان تحویل سال فراهم آورد. این دستاورد بزرگ علمی، نشان دهنده اوج دانش نجوم و ریاضیات در ایران آن دوران بود و میراثی ماندگار برای نسل های بعدی به ارمغان آورد.

با تدوین این تقویم، آغاز سال جدید و تحویل آن به صورت علمی و دقیق تثبیت شد و این دقت تا به امروز نیز حفظ شده است.

سال کبیسه

مفهوم سال کبیسه، برای اولین بار در تاریخچه نوروز و تقویم ایرانی، ریشه های کهنی در اساطیر ایران باستان و دانش نجومی موبدان زرتشتی دارد. در دوران گشتاسپ، پادشاه کیانی، با رصد آسمان و مشاهده عدم انطباق دقیق سال با چرخه های نجومی، نیاز به تعدیل در شمارش روزها احساس شد. این موضوع منجر به افزودن یک ماه اضافی به سال در هر ۱۲۰ سال یک بار شد تا دقت تقویم حفظ شود. این رسم تا دوران انوشیروان ساسانی ادامه داشت.

با این حال، شکل مدرن تر و دقیق تر سال کبیسه که هر چهار سال یک روز به ماه اسفند اضافه می شود، در دوران هارون الرشید (مأمون) و با دستور او به منجمان برای بازگرداندن و اصلاح سال های کبیسه، پایه ریزی شد. این اصلاحات، که بعدها در تقویم جلالی به اوج دقت خود رسید، تضمین کرد که لحظه اعتدال بهاری و آغاز سال جدید همواره در جایگاه تقویمی خود ثابت بماند. سال کبیسه، نمادی از تلاش مستمر ایرانیان برای هماهنگی تقویم با چرخه های طبیعی و نجومی است.

تقویم هجری شمسی

پس از ورود اسلام به ایران، تقویم های قمری و شمسی-قمری رایج شدند، اما نیاز به یک تقویم دقیق شمسی برای امور کشاورزی و مالیات، همواره احساس می شد. با پیروزی انقلاب مشروطه در دوران قاجار، تقویم رسمی ایران تغییر کرد و تقویم جلالی که توسط حکیم عمر خیام و همکارانش تدوین شده بود، به عنوان مبنای تقویم هجری شمسی به رسمیت شناخته شد. این تغییر، بازگشتی به ریشه های باستانی و علمی تقویم ایرانی بود.

با این اقدام، نام ماه های سال نیز به نام های قدیمی ایرانی که ریشه زرتشتی دارند، بازگشت. مبدأ تقویم هجری شمسی، هجرت پیامبر اسلام از مکه به مدینه است، اما محاسبات دقیق آن بر پایه تقویم جلالی و لحظه اعتدال بهاری صورت می گیرد. این تقویم، نه تنها در ایران، بلکه در افغانستان نیز به عنوان تقویم رسمی مورد استفاده قرار می گیرد و نقش مهمی در حفظ تاریخچه نوروز و سنت های باستانی ایرانی ایفا می کند، چرا که لحظه تحویل سال و آغاز نوروز را با دقت بی نظیری تعیین می کند.

تاریخچه عید نوروز به زبان ساده

عید نوروز، جشنی کهن و ریشه دار، داستانی به قدمت تمدن در فلات ایران دارد. این جشن بیش از ۳۰۰۰ سال پیش، از دل نیازهای کشاورزی و پیوند انسان با طبیعت در دوران باستان متولد شد. مردم اولیه، با مشاهده چرخه طبیعت و آغاز شکوفایی بهار پس از سرمای زمستان، این روز را نمادی از تولد دوباره و نو شدن دانستند.

در اساطیر ایران باستان، شخصیت هایی مانند جمشید و کیومرث به عنوان بنیان گذاران این جشن معرفی می شوند که با پادشاهی خود، رفاه و تمدن را به ارمغان آوردند و آغاز سال جدید را جشن گرفتند. در دوران تاریخی، به ویژه در امپراتوری های بزرگ نظیر هخامنشیان و ساسانیان، نوروز به اوج شکوه خود رسید و به یک جشن ملی و سلطنتی تبدیل شد. داریوش بزرگ نوروز را به عنوان جشن ملی اعلام کرد و در تخت جمشید به مدت ۱۰ روز برگزار می شد.

در دوران ساسانیان، نوروز به مهم ترین جشن سال تبدیل شد و آداب و رسوم بسیاری نظیر سفره هفت سین و دید و بازدید شکل گرفت. حتی پس از ورود اسلام، نوروز به دلیل ریشه های عمیق فرهنگی و مردمی اش، همچنان زنده ماند و به عنوان یک جشن ملی و فرهنگی به حیات خود ادامه داد. امروزه، نوروز نه تنها در ایران، بلکه در بسیاری از کشورها به عنوان نمادی از صلح و همبستگی جشن گرفته می شود و به عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشریت توسط یونسکو به ثبت رسیده است.

نوروز، جشنی باستانی با قدمتی بیش از ۳۰۰۰ سال، نمادی از تولد دوباره و تجدید حیات طبیعت است که ریشه های عمیقی در فرهنگ و اساطیر ایران دارد و با گذشت زمان، به یک جشن جهانی تبدیل شده است.

عید نوروز و اهمیت آن

عید نوروز، فراتر از یک جشن صرفاً تقویمی، به مثابه ستونی استوار در حفظ هویت ملی و فرهنگی ایرانیان عمل می کند. این جشن، نمادی از پیوستگی تاریخی و فرهنگی مردمان فلات ایران است که از دوران جشن های باستانی و اساطیر ایران باستان تا به امروز، نسل به نسل منتقل شده است. اهمیت نوروز در ابعاد مختلفی قابل بررسی است: از بعد اجتماعی، فرصتی برای تجدید روابط خانوادگی و اجتماعی، دید و بازدید از اقوام و دوستان، و تقویت همبستگی هاست.

از بعد فرهنگی، نوروز حامل آداب و رسوم کهنی چون گستردن سفره هفت سین، کاشت سبزه، خرید لباس نو، و خانه تکانی است که هر یک نمادی از پاکیزگی، روشنایی و نو شدن هستند. این آداب و رسوم، ریشه در باورهای کهن آیین زرتشت و احترام به طبیعت دارند. از بعد تاریخی، نوروز یادآور شکوه تمدن های باستانی ایران، از هخامنشیان تا ساسانیان است که این جشن را به اوج رساندند و آن را به یک رویداد ملی تبدیل کردند.

امروزه، نوروز نه تنها در ایران، بلکه در بیش از ۱۲ کشور دیگر نیز جشن گرفته می شود و از سوی یونسکو به عنوان میراث فرهنگی ناملموس بشریت به ثبت رسیده است. این به رسمیت شناخته شدن جهانی، اهمیت نوروز را به عنوان یک پدیده فرهنگی فراملی و نمادی از صلح و همزیستی نشان می دهد. نوروز، در واقع، تجسمی از امید به آینده، شادمانی و پیوند ناگسستنی انسان با طبیعت و تاریخ خویش است.

نوروز تنها یک جشن نیست؛ بلکه آیینه تمام نمای هویت، تاریخ و فرهنگ غنی ایرانی است که با آداب و رسوم کهن و پیوندهای اجتماعی، هر ساله تجلی دوباره ای از امید و نو شدن را به ارمغان می آورد.

سوالات متداول

طبق نظر مورخان نخستین تمدن بشری که نوروز را جشن گرفتند چه کسانی بودند؟

بر اساس نظر برخی مورخان، ردپای جشن های مرتبط با آغاز سال جدید و بهار در تمدن های بسیار کهن، از جمله سومری ها و بابلی ها دیده می شود. با این حال، نوروز به شکل فعلی و با آداب و رسوم شناخته شده، ریشه ای عمیق در فرهنگ ایرانی دارد و به دوران هخامنشیان و حتی پیش از آن بازمی گردد.

چرا عید نوروز ۱۳ روز است؟

جشن نوروز در فرهنگ ایرانی به مدت ۱۲ روز ادامه دارد و روز سیزدهم فروردین که به «سیزده بدر» یا «روز طبیعت» معروف است، پایان بخش جشن های نوروزی است. این روز نمادی از پیوند با طبیعت و رهایی از نحسی احتمالی عدد ۱۳ است و مردم با رفتن به دامن طبیعت، پایان دوره جشن و آغاز سال جدید را جشن می گیرند.

بنیان گذار نوروز در شاهنامه کیست؟

در شاهنامه فردوسی، جمشید، پادشاه اساطیری سلسله پیشدادیان، به عنوان اولین کسی که جشن نوروز را بنیان گذاشت و آن را «روز نو» نامید، معرفی شده است. این جشن به مناسبت تاج گذاری او و آغاز دوران رفاه و پیشرفت برگزار شد.

تاریخچه عید نوروز چیست؟

تاریخچه نوروز به بیش از ۳۰۰۰ سال پیش بازمی گردد و ریشه های آن در اساطیر ایران باستان و آیین زرتشت نهفته است. این جشن با اعتدال بهاری و آغاز سال جدید پیوند خورده و در دوران هخامنشیان و ساسانیان به اوج شکوه خود رسید و به عنوان یک جشن ملی و سلطنتی تثبیت شد. نوروز با وجود تحولات تاریخی، همچنان به عنوان یک میراث فرهنگی ناملموس بشریت زنده و پویا باقی مانده است.

۱ نفر به این مقاله : ۱ امتیاز دادند

در حال ثبت رای