پرتو درمانی چه زمانی انجام میشود

پرتو درمانی، که به آن رادیوتراپی نیز گفته می شود، یکی از روش های اصلی و موثر در درمان سرطان است که بسته به نوع و مراحل سرطان، با اهداف گوناگونی از جمله درمان قطعی، کاهش علائم سرطان و جلوگیری از عود بیماری انجام می شود. این شیوه درمانی نقش حیاتی در کنترل و بهبود کیفیت زندگی بیماران سرطانی دارد.

در ادامه این مقاله، به بررسی جامع پرتو درمانی، از تعریف و مکانیسم عمل آن گرفته تا انواع مختلف، موارد کاربرد، نحوه انجام، مراقبت های پس از درمان، عوارض جانبی و همچنین ترکیب آن با سایر روش های درمانی خواهیم پرداخت. هدف ما ارائه اطلاعاتی دقیق و قابل فهم برای بیماران و خانواده های آن هاست تا با آگاهی کامل تری مسیر درمان را طی کنند.

پرتو درمانی چیست؟

پرتو درمانی یا رادیوتراپی، روشی درمانی است که در آن از پرتوهای پرانرژی، مانند اشعه ایکس، برای از بین بردن سلول های سرطانی و کوچک کردن تومورها استفاده می شود. این پرتوها، بر خلاف پرتوهای مورد استفاده در تصویربرداری های پزشکی که با دوز پایین تر به کار می روند، دارای انرژی بسیار بالایی هستند.

در این روش، پرتوها به دقت به ناحیه تومور تابانده می شوند تا بافت های سالم اطراف، کمترین آسیب را ببینند. انکولوژیست پرتو درمانی، دوز و نحوه تابش را به گونه ای برنامه ریزی می کند که حداکثر اثربخشی بر سلول های بیمار و حداقل تاثیر بر بافت های سالم حاصل شود. این فرآیند بخشی جدایی ناپذیر از تیم درمانی سرطان است که شامل متخصصین مختلف می شود.

چرا پرتو درمانی انجام می شود؟

پرتو درمانی به دلایل مختلفی در مسیر درمان سرطان مورد استفاده قرار می گیرد که هر کدام هدف خاصی را دنبال می کنند. انتخاب هدف درمانی، به عواملی چون نوع سرطان، مرحله بیماری، وضعیت عمومی بیمار و سایر روش های درمانی بستگی دارد.

پرتو درمانی با هدف درمان سرطان

یکی از اهداف اصلی پرتو درمانی، درمان قطعی سرطان است. در این حالت، پرتوها با شدت و دوز مناسبی به تومور تابانده می شوند تا تمامی سلول های سرطانی را از بین ببرند. این رویکرد معمولاً در مراحل سرطان اولیه که تومور هنوز به سایر نقاط بدن گسترش نیافته است، به کار می رود.

پرتو درمانی همچنین می تواند به عنوان یک درمان کمکی یا “ادجوانت” پس از جراحی انجام شود تا سلول های سرطانی باقی مانده که ممکن است با چشم غیرمسلح دیده نشده باشند، از بین بروند و خطر عود سرطان کاهش یابد. در برخی موارد نیز، پرتو درمانی به عنوان “نئو-ادجوانت” قبل از جراحی صورت می گیرد تا اندازه تومور را کوچک کرده و برداشتن آن را آسان تر کند.

پرتو درمانی به منظور کاهش علائم

در مواردی که درمان قطعی سرطان امکان پذیر نیست یا بیماری در مراحل پیشرفته قرار دارد، پرتو درمانی با هدف درمان تسکینی (Palliative) به کار می رود. هدف در این شرایط، بهبود کیفیت زندگی بیمار از طریق کنترل علائم آزاردهنده ناشی از تومور است.

این علائم می توانند شامل کاهش درد ناشی از فشار تومور بر اعصاب یا استخوان ها، کاهش خونریزی، رفع انسداد راه های هوایی یا گوارشی، و کنترل مشکلات ناشی از متاستاز (گسترش سرطان به سایر اندام ها) باشند. پرتو درمانی تسکینی با دوزهای پایین تر و جلسات کوتاه تر انجام می شود تا عوارض جانبی به حداقل برسد و بیمار راحت تر باشد.

چه سرطان هایی با پرتو درمانی درمان می شوند؟

پرتو درمانی برای طیف وسیعی از انواع سرطان کاربرد دارد و می تواند به صورت تنها یا در ترکیب با سایر درمان ها مورد استفاده قرار گیرد. اثربخشی آن به نوع خاص سرطان، محل تومور، و مراحل سرطان بستگی دارد.

از جمله سرطان هایی که به خوبی به پرتو درمانی پاسخ می دهند می توان به سرطان های سر و گردن، پستان، ریه، پروستات، دهانه رحم، رکتوم، مثانه و برخی تومورهای مغزی اشاره کرد. برای مثال، در سرطان پروستات، هم پرتو درمانی خارجی و هم براکی تراپی (پرتو درمانی داخلی) می توانند موثر باشند.

همچنین، در موارد متاستاز استخوانی که باعث درد شدید می شود، پرتو درمانی می تواند به شکل قابل توجهی کاهش درد را به همراه داشته باشد. انتخاب روش و نوع پرتو درمانی همواره توسط تیم درمانی سرطان و بر اساس پروتکل های درمانی استاندارد و شرایط خاص هر بیمار صورت می گیرد.

پرتو درمانی چگونه سرطان را درمان می کند؟

مکانیسم اصلی پرتو درمانی بر پایه آسیب رساندن به ماده ژنتیکی (DNA) سلول های سرطانی استوار است. پرتوهای پرانرژی که به تومور تابانده می شوند، به DNA درون این سلول ها نفوذ کرده و باعث شکستگی ها و آسیب های برگشت ناپذیر در ساختار آن می شوند.

سلول های سرطانی، برخلاف سلول های سالم، توانایی کمتری در ترمیم این آسیب ها دارند. در نتیجه، این سلول ها قادر به تقسیم و تکثیر نخواهند بود و به تدریج از بین می روند. بدن سپس سلول های مرده را دفع می کند. این فرآیند تخریب سلولی بلافاصله پس از شروع درمان اتفاق نمی افتد و ممکن است روزها یا هفته ها طول بکشد تا اثر کامل پرتو درمانی مشاهده شود و تا ماه ها پس از پایان درمان نیز ادامه یابد.

پرتو درمانی با آسیب رساندن به DNA سلول های سرطانی، توانایی تکثیر آن ها را از بین برده و منجر به مرگ این سلول ها می شود، در حالی که سلول های سالم توانایی ترمیم خود را دارند.

انواع پرتو درمانی

پرتو درمانی به دو دسته اصلی تقسیم می شود: پرتو درمانی خارجی و پرتو درمانی داخلی. انتخاب نوع مناسب پرتو درمانی به عوامل متعددی از جمله نوع سرطان، اندازه و محل دقیق تومور، میزان نزدیکی آن به بافت های سالم و حساس، وضعیت عمومی بیمار و وجود یا عدم وجود متاستاز بستگی دارد.

همچنین، در نظر گرفتن سایر روش های درمانی مانند شیمی درمانی یا جراحی و سن بیمار نیز در این تصمیم گیری توسط انکولوژیست پرتو درمانی و تیم درمانی سرطان نقش بسزایی دارد.

پرتو درمانی خارجی

در پرتو درمانی خارجی، منبع تولید پرتو (معمولاً دستگاهی به نام شتاب دهنده خطی) در خارج از بدن بیمار قرار دارد. این دستگاه پرتوهای پرانرژی را به سمت ناحیه تومور هدایت می کند. این روش یک درمان موضعی است، به این معنی که تنها ناحیه مشخصی از بدن که تومور در آن قرار دارد، تحت تابش قرار می گیرد و نه کل بدن.

بیمار در طول درمان روی یک تخت مخصوص دراز می کشد و دستگاه در اطراف او حرکت می کند تا پرتوها را از زوایای مختلف به تومور بتاباند. این روش برای درمان بسیاری از انواع سرطان و در مراحل سرطان مختلف، از جمله درمان قطعی، درمان کمکی و درمان تسکینی کاربرد دارد.

پرتو درمانی داخلی

پرتو درمانی داخلی که به آن “براکی تراپی” نیز گفته می شود، شامل قرار دادن یک منبع رادیواکتیو مستقیماً در داخل بدن بیمار، در نزدیکی یا داخل تومور است. این منبع می تواند به شکل دانه ها، نوارها یا کپسول های کوچک باشد که برای مدت زمان مشخصی در بدن باقی می مانند و پرتو ساطع می کنند.

نوع دیگری از پرتو درمانی داخلی، “درمان سیستمیک” است که در آن ماده رادیواکتیو به صورت مایع (خوراکی یا تزریقی) وارد بدن می شود و از طریق جریان خون به سلول های سرطانی در سراسر بدن می رسد. این روش نیز یک درمان موضعی محسوب می شود زیرا پرتوها عمدتاً به سلول های سرطانی نزدیک منبع تابش یا سلول هایی که ماده رادیواکتیو را جذب می کنند، آسیب می رسانند. براکی تراپی بیشتر برای سرطان هایی مانند پروستات، دهانه رحم، پستان و سر و گردن استفاده می شود، در حالی که درمان سیستمیک برای برخی انواع سرطان پیشرفته مانند تیروئید و برخی تومورهای نورواندوکرین کاربرد دارد.

رادیوتراپی چگونه انجام می شود؟

فرایند رادیوتراپی، چه خارجی و چه داخلی، شامل مراحل دقیق برنامه ریزی و اجراست که توسط یک تیم درمانی سرطان متخصص انجام می شود تا از اثربخشی حداکثری و حداقل آسیب به بافت های سالم اطمینان حاصل شود. این فرآیند با هدف درمان قطعی یا درمان تسکینی صورت می گیرد.

فرایند پرتودرمانی خارجی

قبل از شروع جلسات درمانی، مرحله برنامه ریزی دقیقی به نام “شبیه سازی” انجام می شود. در این مرحله، با استفاده از سی تی اسکن، ام آر آی یا پت اسکن، موقعیت دقیق تومور و اندام های حیاتی اطراف آن مشخص می شود. سپس، انکولوژیست پرتو درمانی با کمک فیزیک دان پزشکی، طرح درمانی شخصی سازی شده ای را ایجاد می کند که دوز دقیق پرتو و زاویه تابش را تعیین می کند.

در طول هر جلسه، بیمار روی یک تخت مخصوص قرار می گیرد و دستگاه پرتو درمانی (معمولاً شتاب دهنده خطی) پرتوها را به ناحیه مورد نظر می تاباند. این جلسات معمولاً بدون درد هستند و چند دقیقه طول می کشند. بیمار در طول درمان تنها در اتاق می ماند، اما توسط دوربین و میکروفون تحت نظارت دائم تیم درمانی سرطان قرار دارد. تعداد جلسات و طول دوره درمان به نوع سرطان و هدف درمانی بستگی دارد.

فرایند رادیوتراپی داخلی

در رادیوتراپی داخلی (براکی تراپی)، منبع رادیواکتیو مستقیماً در داخل بدن، در نزدیکی یا داخل تومور قرار داده می شود. این منابع می توانند به صورت موقت یا دائمی کاشته شوند. برای براکی تراپی موقت، یک کاتتر یا سوزن به داخل بدن وارد شده و منبع رادیواکتیو برای مدت زمان مشخصی (چند دقیقه تا چند روز) از طریق آن وارد می شود. پس از اتمام زمان تابش، منبع خارج می گردد.

در براکی تراپی دائمی، دانه های کوچک رادیواکتیو به طور دائم در بافت تومور کاشته می شوند. این دانه ها به تدریج پرتو ساطع می کنند و با گذشت زمان، رادیواکتیویته آن ها کاهش می یابد. در پرتو درمانی سیستمیک، ماده رادیواکتیو به صورت خوراکی یا تزریقی وارد بدن شده و از طریق جریان خون به سلول های سرطانی هدف می رسد.

مراقبت های بعد از پرتو درمانی

مراقبت های پس از پرتو درمانی برای مدیریت عوارض جانبی و کمک به روند بهبودی بیمار بسیار حیاتی هستند. این مراقبت ها باید با مشورت و راهنمایی تیم درمانی سرطان انجام شوند و شامل جنبه های مختلفی از جمله رژیم غذایی، استراحت و مدیریت علائم هستند.

توصیه می شود که بیماران مایعات فراوان بنوشند، به خصوص اگر دچار زخم دهان یا گلو شده اند. رژیم غذایی باید پرکالری و پرپروتئین باشد تا بدن توانایی کافی برای ترمیم و بازسازی داشته باشد. وعده های غذایی کوچک و متعدد، به جای سه وعده سنگین، می تواند به کاهش تهوع و بهبود اشتها کمک کند. پرهیز از غذاهای چرب، تند، اسیدی و گازدار نیز توصیه می شود.

استراحت کافی و مدیریت خستگی از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین، مراقبت از پوست در ناحیه تحت تابش ضروری است؛ استفاده از کرم های مرطوب کننده تجویز شده توسط پزشک، پوشیدن لباس های گشاد و نرم، و محافظت از پوست در برابر نور مستقیم خورشید از جمله این مراقبت هاست. در صورت بروز هرگونه علائم غیرعادی یا شدید، باید فوراً با تیم درمانی سرطان تماس گرفت.

عوارض جانبی پرتو درمانی چیست؟

پرتو درمانی، مانند بسیاری از روش های درمان سرطان، می تواند با عوارض جانبی همراه باشد. این عوارض معمولاً به دلیل تاثیر پرتوها بر سلول های سالم اطراف تومور ایجاد می شوند، اگرچه سلول های سالم توانایی ترمیم بیشتری نسبت به سلول های سرطانی دارند.

شدت و نوع عوارض جانبی به عوامل مختلفی از جمله دوز پرتو، ناحیه تحت درمان، نوع سرطان و وضعیت عمومی بیمار بستگی دارد. عوارض می توانند به دو دسته زودرس و دیررس تقسیم شوند. عوارض زودرس معمولاً در طول درمان یا بلافاصله پس از آن ظاهر می شوند و شامل خستگی، مشکلات پوستی (قرمزی، خشکی، خارش)، تهوع، استفراغ و اسهال هستند. عوارض دیررس ممکن است ماه ها یا حتی سال ها پس از پایان درمان بروز کنند و شامل فیبروز بافت، تغییرات پوستی دائمی، یا در موارد نادر، ایجاد یک سرطان ثانویه باشند.

چرا پرتو درمانی عوارض جانبی ایجاد می کند؟

دلیل اصلی ایجاد عوارض جانبی در پرتو درمانی، آسیب دیدن ناخواسته سلول های سالم و بافت های اطراف ناحیه تومور است. پرتوهای پرانرژی که برای از بین بردن سلول های سرطانی استفاده می شوند، نمی توانند به طور کامل بین سلول های سرطانی و سالم تمایز قائل شوند و ممکن است به هر دو آسیب برسانند.

با این حال، پیشرفت های چشمگیری در تکنولوژی پرتو درمانی، مانند روش های تصویربرداری دقیق و تکنیک های تابش هدفمند (مانند IMRT و SBRT)، امکان هدایت دقیق تر پرتوها به سمت تومور و به حداقل رساندن آسیب به بافت های سالم را فراهم کرده است. این پیشرفت ها به طور قابل توجهی عوارض جانبی را کاهش داده و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشیده اند. تیم درمانی سرطان همواره در تلاش است تا با برنامه ریزی دقیق، عوارض جانبی را کنترل و مدیریت کند.

چگونه از پرتو درمانی با سایر درمان های سرطان استفاده می شود؟

پرتو درمانی اغلب به عنوان بخشی از یک برنامه درمان سرطان چندوجهی، همراه با سایر روش ها مانند جراحی، شیمی درمانی، ایمونوتراپی یا درمان هدفمند استفاده می شود. این رویکرد ترکیبی، که “درمان ترکیبی” نامیده می شود، با هدف افزایش اثربخشی کلی درمان و بهبود نتایج برای بیمار انجام می گیرد.

زمان بندی پرتو درمانی در این ترکیب می تواند متفاوت باشد:

• **قبل از جراحی (نئو-ادجوانت):** برای کوچک کردن تومور و تسهیل برداشتن آن، یا کاهش خطر متاستاز.
• **در طول جراحی (Intraoperative Radiation Therapy – IORT):** تابش مستقیم پرتو به ناحیه تومور در حین جراحی برای محافظت از بافت های سالم اطراف.
• **بعد از جراحی (ادجوانت):** برای از بین بردن سلول های سرطانی باقی مانده و جلوگیری از عود سرطان.
• **همزمان با شیمی درمانی (شیمی رادیوتراپی):** شیمی درمانی می تواند سلول های سرطانی را نسبت به پرتو حساس تر کند و اثربخشی هر دو روش را افزایش دهد، اگرچه ممکن است عوارض جانبی بیشتری نیز به همراه داشته باشد.

تصمیم گیری در مورد نحوه ترکیب درمان ها توسط تیم درمانی سرطان و بر اساس نوع سرطان، مراحل سرطان، و وضعیت کلی بیمار انجام می شود.

هزینه پرتو درمانی چقدر است؟

هزینه پرتو درمانی می تواند متغیر باشد و به عوامل متعددی بستگی دارد. این عوامل شامل کشور یا منطقه محل زندگی بیمار، نوع مرکز درمانی (دولتی یا خصوصی)، نوع و پیچیدگی تکنیک پرتو درمانی مورد استفاده، تعداد جلسات درمانی مورد نیاز و پوشش بیمه ای بیمار می شود.

به طور کلی، پرتو درمانی یک روش درمانی پرهزینه محسوب می شود، زیرا نیازمند تجهیزات پیشرفته و کادر درمانی متخصص است. در بسیاری از کشورها، سیستم های بهداشت و درمان یا بیمه ها بخش قابل توجهی از این هزینه ها را پوشش می دهند تا دسترسی بیماران به این درمان سرطان حیاتی تسهیل شود. توصیه می شود بیماران قبل از شروع درمان، با بخش مالی مرکز درمانی و شرکت بیمه خود مشورت کنند تا از جزئیات هزینه ها و پوشش بیمه ای آگاه شوند.

درصد موفقیت پرتو درمانی چقدر است؟

درصد موفقیت پرتو درمانی به شدت به عوامل مختلفی بستگی دارد و نمی توان یک رقم ثابت برای همه انواع سرطان و مراحل سرطان ارائه داد. مهمترین عوامل تعیین کننده شامل نوع سرطان، مرحله بیماری در زمان تشخیص و شروع درمان، محل و اندازه تومور، سلامت عمومی بیمار، و پاسخ بدن او به درمان است.

در برخی سرطان ها، مانند سرطان های پروستات در مراحل اولیه یا برخی سرطان های سر و گردن، پرتو درمانی می تواند به تنهایی منجر به درمان قطعی و کنترل طولانی مدت بیماری شود. در موارد دیگر، پرتو درمانی به عنوان درمان کمکی یا درمان نئو-ادجوانت، با افزایش اثربخشی جراحی یا شیمی درمانی، به بهبود کلی نتایج و کاهش خطر عود سرطان کمک می کند.

حتی در مراحل سرطان پیشرفته یا زمانی که متاستاز رخ داده است، پرتو درمانی با هدف درمان تسکینی می تواند در کنترل علائم و کاهش درد بسیار موفق عمل کند و کیفیت زندگی بیمار را به طور چشمگیری افزایش دهد. تیم درمانی سرطان با ارزیابی دقیق هر مورد، بهترین برنامه درمانی را برای دستیابی به بالاترین درصد موفقیت ممکن تعیین می کند.

لیست سوالات متداول

پرتو درمانی بهتر است یا شیمی درمانی؟

انتخاب بین پرتو درمانی و شیمی درمانی به نوع سرطان، مراحل سرطان و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد. پرتو درمانی یک درمان موضعی است که تومور را هدف قرار می دهد، در حالی که شیمی درمانی یک درمان سیستمیک است که بر سلول های سرطانی در سراسر بدن تاثیر می گذارد. اغلب، این دو روش به صورت ترکیبی برای دستیابی به بهترین نتایج استفاده می شوند.

پرتو درمانی چند جلسه است؟

تعداد جلسات پرتو درمانی بسته به نوع سرطان، مراحل سرطان، هدف درمانی (درمان قطعی یا درمان تسکینی) و دوز مورد نیاز متفاوت است. معمولاً پرتو درمانی خارجی به صورت روزانه و طی چند هفته انجام می شود، در حالی که براکی تراپی ممکن است شامل یک یا چند جلسه با مدت زمان متفاوت باشد.

آیا پرتو درمانی درد دارد؟

خود فرآیند تابش پرتو درمانی معمولاً بدون درد است. با این حال، عوارض جانبی ناشی از آن، مانند مشکلات پوستی، تهوع، یا خستگی، ممکن است باعث ناراحتی شوند. این عوارض معمولاً قابل مدیریت هستند و تیم درمانی سرطان راهکارهایی برای کاهش آن ها ارائه می دهد.

آیا پرتو درمانی باعث ناباروری می شود؟

پرتو درمانی در ناحیه لگن یا نزدیک اندام های تناسلی (تخمدان ها در زنان و بیضه ها در مردان) می تواند خطر ناباروری را افزایش دهد. این مسئله به دوز پرتو و سن بیمار بستگی دارد. در مواردی که این خطر وجود دارد، انکولوژیست پرتو درمانی گزینه های حفظ باروری را با بیمار مطرح می کند.

آیا پرتودرمانی هر سرطانی را درمان می کند؟

خیر، پرتو درمانی هر سرطانی را به طور کامل درمان نمی کند. اثربخشی آن به نوع سرطان، مراحل سرطان و ویژگی های خاص تومور بستگی دارد. در برخی موارد، هدف از پرتو درمانی درمان قطعی است، در حالی که در موارد دیگر، صرفاً برای کنترل علائم، کاهش درد و بهبود کیفیت زندگی بیمار به عنوان درمان تسکینی به کار می رود.

۱ نفر به این مقاله : ۱ امتیاز دادند

در حال ثبت رای