کعبه چه زمانی ساخته شد

کعبه، این بنای مقدس و باشکوه در قلب شهر مکه، پیشینه ای بسیار کهن دارد و نه تنها یک بار، بلکه بارها در طول تاریخ مورد ساخت و تجدید بنا قرار گرفته است. روایات متعدد نشان می دهند که اولین بنای آن به پیش از آفرینش انسان بازمی گردد و سپس در دوران های مختلف، از جمله توسط حضرت آدم (ع) و به ویژه توسط حضرت ابراهیم (ع) و حضرت اسماعیل (ع) بازسازی شده است. این بنا همواره به عنوان محوری برای عبادت و پرستش یگانه خداوند، جایگاه ویژه ای داشته است.

کعبه، قلب تپنده جهان اسلام و قبله گاه مسلمانان، بنایی مکعب شکل در مرکز مسجدالحرام در شهر مقدس مکه است. این سازه که نمادی از وحدانیت و توحید به شمار می رود، نه تنها یک مکان عبادی، بلکه گنجینه ای از روایت ها و رویدادهای تاریخی است که از ازل تا به امروز، سرگذشت پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته است. درک عمیق تر درباره زمان و چگونگی شکل گیری این خانه الهی، مستلزم نگاهی دقیق به اسناد و روایات دینی و تاریخی است که پرده از قدمت و اهمیت آن برمی دارند.

سابقه ساخت کعبه

پیشینه ساخت کعبه، فراتر از تصورات رایج، به دورانی بسیار دورتر از خلقت انسان بازمی گردد. بر اساس برخی روایات مستند، این مکان مقدس حدود دو هزار سال قبل از آفرینش انسان، به فرمان خداوند متعال و به دست ملائکه، به ویژه جبرئیل علیه السلام، بنا نهاده شد. هدف از این بنا، ایجاد مرکزی برای عبادت و پرستش فرشتگان بر روی زمین بود که موازی با «بیت المعمور» در آسمان چهارم قرار داشت.

پس از خلقت بشر، کعبه دستخوش تجدید بنا و بازسازی قرار گرفت. مشهورترین روایت ها، اولین تجدید بنای آن را به حضرت آدم علیه السلام نسبت می دهند. ایشان به امر الهی، این خانه را برای پرستش و طواف بنی آدم سامان بخشید. این قدمت طولانی و ریشه دار، سبب شده تا کعبه با عنوان «بیت عتیق» (خانه کهن) نیز شناخته شود.

شواهد قرآنی نیز بر وجود کعبه پیش از دوران حضرت ابراهیم علیه السلام صحه می گذارند. آیه ۳۷ سوره ابراهیم که دعای آن حضرت را در هنگام اسکان هاجر و اسماعیل در سرزمین مکه بیان می کند: «رَبَّنا إِنِّی أَسْکنْتُ مِنْ ذُرِّیتِی بِوادٍ غَیرِ ذِی زَرْعٍ عِنْدَ بَیتِک الْمُحَرَّمِ؛ پروردگارا! بعضی از فرزندانم را در این سرزمین خشک و سوزان در کنار خانه تو سکونت دادم.» این آیه به وضوح نشان می دهد که در آن زمان، نشانه هایی از کعبه وجود داشته است.

همچنین، آیه ۹۶ سوره آل عمران می فرماید: «إِنَّ أَوَّلَ بَیْتٍ وُضِعَ لِلنَّاسِ لَلَّذِی بِبَکَّهَ مُبارَکاً؛ نخستین خانه‏ای که به منظور پرستش خداوند برای مردم ساخته شد در سرزمین مکه بود.» این آیه نیز تأکید دارد که پرستش خداوند و وجود مرکزی برای عبادت، از پیش از دوران حضرت ابراهیم علیه السلام سابقه داشته و پیامبران دیگری نیز یکتاپرستی را ترویج می کرده اند. این مجموعه شواهد، بر قدمت بی نظیر این بنای مقدس گواهی می دهند.

تجدید بنای کعبه توسط حضرت خلیل الرحمن و حضرت اسماعیل علیهماالسلام

یکی از مهم ترین و شناخته شده ترین مراحل بازسازی کعبه، مربوط به دوران حضرت ابراهیم خلیل الرحمن و فرزند برومندش حضرت اسماعیل علیهماالسلام است. پس از طوفان عظیم دوران حضرت نوح علیه السلام که بسیاری از آثار روی زمین را از بین برد و به کعبه نیز آسیب رساند، نیاز به تجدید بنای آن احساس شد.

به امر الهی و با راهنمایی جبرئیل علیه السلام، حضرت ابراهیم به کمک و همیاری حضرت اسماعیل، کار چیدن دیوارهای کعبه را آغاز کردند. این فرآیند مهم، طبق روایات، حدود بیست و دو روز به طول انجامید. اوج این ساخت و ساز، نصب حجرالاسود، سنگی مقدس از بهشت، بر دیوار کعبه بود که نمادی از پیمان با خداوند و نقطه آغاز و پایان طواف است.

قرآن کریم این واقعه مهم را با شکوه خاصی بیان می کند: «وَ إِذْ یَرْفَعُ إِبْراهیمُ الْقَواعِدَ مِنَ الْبَیْتِ وَ إِسْماعیلُ رَبَّنا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّکَ أَنْتَ السَّمیعُ الْعَلیمُ؛ و (نیز به یاد آورید) هنگامی را که ابراهیم و اسماعیل، پایه‏ های خانه (کعبه) را بالا می ‏بردند (و می ‏گفتند:) پروردگارا! از ما بپذیر که تو شنوا و دانایی.» این آیه، نه تنها به عمل بنا نهادن، بلکه به روح اخلاص و دعای خالصانه این دو پیامبر بزرگ نیز اشاره دارد که این بنا را با نیت خالصانه برای عبادت خداوند برپا کردند. این تجدید بنا، نقطه عطفی در تاریخ کعبه و جایگاه آن در ادیان ابراهیمی محسوب می شود.

کعبه، این بنای مقدس، نه تنها یک بار، بلکه بارها در طول تاریخ مورد ساخت و تجدید بنا قرار گرفته است. اولین بنای آن به پیش از آفرینش انسان بازمی گردد.

سنگ بنای کعبه

کعبه، به عنوان یک سازه فیزیکی، از سنگ های سیاه و سختی ساخته شده است که از کوه های اطراف مکه، به ویژه جبل الکعبه و جبل مزدلفه، استخراج شده اند. این سنگ ها اندازه های متفاوتی دارند و پایه های بنا از سرب مذاب ساخته شده اند تا استحکام لازم را برای این سازه مقدس فراهم آورند. ارتفاع کنونی کعبه حدود ۱۳.۱ متر و طول و عرض آن به ترتیب ۱۱.۲۲ و ۱۰.۲۲ متر است که بر روی یک قاعده ۲۵ سانتی متری از سنگ مرمر قرار دارد.

در گذشته، کعبه دارای دو در بود: یکی در شرق (محل در کنونی) و دیگری در غرب، که امکان ورود و خروج را فراهم می کرد. اما قریش در دوران جاهلیت تنها یک در در ناحیه شرقی نصب کرد. بعدها عبدالله بن زبیر در غربی را گشود، اما حجاج بن یوسف آن را بست و از آن زمان تاکنون، تنها یک در باقی مانده است. در کنونی که از طلای خالص ساخته شده و وزنی حدود ۳۰۰ کیلوگرم دارد، در سال ۱۳۹۸ قمری (۱۹۷۹ میلادی) نصب گردید و در ارتفاع ۲ متری از سطح زمین قرار گرفته است.

حجرالاسود، یکی از مهم ترین اجزای کعبه، سنگی مقدس از بهشت است که توسط حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل در کعبه قرار داده شد. این سنگ در قاب نقره ای ۳۰ سانتی متری در رکن اسود کعبه و در ارتفاع ۱.۵ متری از سطح زمین قرار دارد. این سنگ در جریان تخریب کعبه پیش از بعثت و همچنین در حمله قرامطه در سال ۳۳۹ هجری قمری، دچار آسیب و ربوده شدن شد، اما هر بار به جای خود بازگشت و اجزای آن به هم چسبانده شد.

از دیگر اجزای مهم کعبه می توان به ملتزم (بین حجرالاسود و در کعبه)، مستجار (پشت در کعبه)، شاذروان (برآمدگی سنگی اطراف پایه کعبه)، حطیم (دیوار نیم دایره ای کنار کعبه)، حجر اسماعیل (فضای بین کعبه و حطیم که مدفن حضرت اسماعیل و مادرش هاجر است) و میزاب رحمت (ناودان طلا بر بام کعبه) اشاره کرد. مقام ابراهیم نیز سنگی است که جای پای حضرت ابراهیم بر آن نقش بسته و در مقابل در کعبه قرار دارد و از شعائر الهی و محل نماز طواف است. پوشش سیاه رنگ کعبه که به «کسوه الکعبه» معروف است، هر ساله تعویض می شود و نمادی از احترام و تقدیس این بنا است.

پیشینه نام کعبه

نام «کعبه» از ریشه عربی «کعب» به معنای چهارگوش یا مکعب گرفته شده است که به شکل هندسی این بنای مقدس اشاره دارد. اما این خانه الهی، در طول تاریخ و در متون دینی، با القاب و نام های دیگری نیز شناخته شده است که هر یک، جنبه ای از قداست و اهمیت آن را بازتاب می دهند.

یکی از مشهورترین القاب، «بیت الله» یا «خانه خدا» است که بیانگر انتساب مستقیم آن به خداوند متعال و جایگاه آن به عنوان محلی برای عبادت خالصانه است. در قرآن کریم نیز به این بنا با نام های متعددی اشاره شده که هر کدام عمق معنایی خاصی دارند:

• **بیت العتیق:** به معنای «خانه کهن» یا «خانه آزادشده». این نام به قدمت بسیار زیاد کعبه و همچنین به آزادی آن از سلطه ستمگران و بت پرستان اشاره دارد.
• **بیت الحرام:** به معنای «خانه دارای حرمت» یا «خانه محترم». این نام به حرمت و قداست ویژه ای که خداوند برای این مکان قرار داده، اشاره می کند؛ مکانی که در آن جنگ و خونریزی حرام است.
• **بیت المعمور:** به معنای «خانه آباد». این نام نه تنها به آبادانی مادی آن اشاره دارد، بلکه به آبادانی معنوی آن به واسطه طواف و عبادت ملائکه و انسان ها نیز دلالت می کند.
• **بیت المحرم:** مشابه بیت الحرام، به معنای «خانه حرمت داده شده» یا «خانه دارای تحریم» است که بر ممنوعیت برخی اعمال در آن تأکید دارد.

این اسامی، همگی بر جایگاه منحصر به فرد کعبه در تاریخ ادیان و در قلب مسلمانان تأکید دارند و نشان می دهند که این بنا تنها یک سازه فیزیکی نیست، بلکه نمادی از توحید، وحدت و ارتباط بی واسطه با خالق هستی است.

رویدادهای مرتبط با کعبه

کعبه در طول تاریخ پرفراز و نشیب خود، شاهد رویدادهای بسیاری بوده که هر یک به نوعی بر سرنوشت و شکل گیری آن تأثیر گذاشته اند. پس از تجدید بنا توسط حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل، این بنا بارها مورد تعمیر و بازسازی قرار گرفت. یکی از اولین بازسازی ها پس از دوران ابراهیمی، توسط قبیله «جرهم» صورت گرفت که در مکه ساکن شده بودند.

سال ها بعد، دولت عمالقه نیز اقدام به تعمیر آن کردند. در دوران جاهلیت، و چند سال پیش از میلاد حضرت محمد صلی الله علیه و آله، یک طوفان و سیل مهیب در مکه موجب آسیب دیدن کعبه شد. در آن زمان، قصی بن کلاب، جد چهارم پیامبر اسلام، مسئولیت تعمیر بیت الله الحرام را بر عهده گرفت. پیش از بعثت رسول خدا، بین قریش بر سر نصب حجرالاسود پس از بازسازی اختلاف شدیدی در گرفت که با درایت و هوشمندی حضرت محمد (ص) حل و فصل گردید و ایشان خود، حجرالاسود را در جایگاه اصلی اش قرار دادند.

پس از عصر نبوی و در دوران حکومت خلفای دوم و سوم، تعمیراتی در کعبه صورت گرفت. عبدالله بن زبیر نیز در زمان حکومت خود، اقدام به بازسازی کعبه کرد. اما یکی از مخرب ترین رویدادها، حمله حجاج بن یوسف ثقفی، فرمانده عبدالملک مروان به مکه بود که منجر به تخریب گسترده کعبه شد. پس از این واقعه تلخ، کعبه دوباره تجدید بنا شد.

در سال ۳۳۹ هجری قمری، قرامطه به مکه هجوم بردند، حجاج را قتل عام کرده و چاه زمزم را با جنازه ها پر کردند و مهم تر از آن، حجرالاسود را ربودند که پس از ۲۲ سال دوباره به کعبه بازگردانده شد.

یکی دیگر از رویدادهای مهم، حمله قرامطه در سال ۳۳۹ هجری بود. آن ها به مکه هجوم بردند، حجرالاسود را ربودند و به احساء (در شرق عربستان) بردند. این سنگ مقدس به مدت ۲۲ سال در دست آنان بود تا اینکه دوباره به کعبه بازگردانده شد. آخرین تجدید بنای اساسی کعبه، پس از سیل بزرگی که در سال ۱۶۲۹ میلادی (۱۰۴۰ قمری) رخ داد و به کعبه آسیب جدی وارد کرد، توسط سلطان مراد چهارم عثمانی با استفاده از سنگ های گرانیتی صورت گرفت و سازه کنونی کعبه، همان بنای دوران اوست که تا به امروز پابرجا مانده است.

در دوران جاهلیت، کعبه محل نگهداری و پرستش بت ها نیز بود و قبایل عرب برای زیارت بت های خود و انجام داد و ستد به مکه می آمدند. با فتح مکه توسط حضرت محمد (ص)، بت ها از کعبه پاکسازی شدند و این بنا به طور کامل به مرکز توحید و عبادت یگانه خداوند تبدیل گشت. این رویدادها نشان می دهند که کعبه نه تنها یک بنای ثابت، بلکه نمادی پویا از ایمان و تاریخ بشریت است که همواره در مرکز توجهات قرار داشته و خواهد داشت.

سوالات متداول

کعبه برای اولین بار توسط چه کسی ساخته شد؟

بر اساس روایات، کعبه برای اولین بار پیش از آفرینش انسان توسط ملائکه و به امر خداوند متعال بنا نهاده شد. سپس حضرت آدم علیه السلام و بعد از آن حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل علیهماالسلام در دوره های مختلف اقدام به تجدید بنا و بازسازی آن کردند.

چند بار کعبه تجدید بنا شده است؟

کعبه در طول تاریخ خود بارها تجدید بنا و بازسازی شده است. مهم ترین آن ها شامل ساخت توسط ملائکه، تجدید بنا توسط حضرت آدم، حضرت ابراهیم و حضرت اسماعیل، قبایل جرهم و عمالقه، قصی بن کلاب، و چندین بار پس از اسلام توسط خلفا و حکومت های مختلف، از جمله پس از حمله حجاج و سیل سال ۱۰۴۰ قمری است.

اولین بنای کعبه در چه دورانی بوده است؟

اولین بنای کعبه بر روی زمین، طبق روایات، به دورانی پیش از آفرینش انسان و در حدود دو هزار سال قبل از خلقت حضرت آدم علیه السلام بازمی گردد که توسط ملائکه و به امر خداوند برای عبادت ساخته شد.

هدف از ساخت کعبه چه بود؟

هدف اصلی از ساخت کعبه، ایجاد مرکزی برای عبادت و پرستش یگانه خداوند بود. این بنا هم برای ملائکه و هم برای انسان ها، نمادی از توحید و محلی برای تقرب به درگاه الهی بوده و به عنوان قبله مسلمانان در نماز و محور طواف در حج، نقش محوری دارد.

چه رویدادهایی منجر به تجدید بنای کعبه شد؟

رویدادهای متعددی منجر به تجدید بنای کعبه شده اند؛ از جمله طوفان عظیم دوران حضرت نوح که به بنای اولیه آسیب رساند، سیل ها و آتش سوزی ها در طول تاریخ، و همچنین حملات و درگیری ها مانند حمله حجاج بن یوسف و واقعه قرامطه که نیاز به بازسازی و تعمیرات اساسی را ایجاب می کرد.

۱ نفر به این مقاله : ۱ امتیاز دادند

در حال ثبت رای